ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

مؤلفه های چندصدایی باختین در رمان «درازنای شب» اثر جمال میرصادقی

صفحه (245 - 262)
زهره دست‌پاک ، سعید حمیدیان (نویسنده مسئول)، فرهاد طهماسبی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: یکی از ابزارهای خوانش اثربخش متون ادبی بمنظور واکاوی بخشهای پنهان و کشف لایه های زیرین متن، استفاده از رویکردهای جدید نقد ادبی است. آراء و عقاید میخائیل باختین، نظریه پرداز روس یکی از این رویکردهاست که تا حدود زیادی از جامعه شناسی ادبیات سرچشمه میگیرد. از منظر باختین برخی رمانها دارای ظرفیت چندصداییند. اینگونه رمانها دارای فضایی دموکراتیک برای انعکاس صداهای سرکوب‌شده یا حتی صداهای متعارض با ایدئولوژی نویسنده هستند که به ‌موازات صدای نویسنده در داستان به گوش میرسند. چندصدایی به مخاطب این امکان را میدهد که علاوه بر خط سیر داستانی، به ابعاد مختلف شخصیتها، ایدئولوژیها، فرهنگها و بعبارتی صدای زمانه گوش فرادهد. هدف این نوشتار واکاوی عناصر چندصدایی در رمان درازنای شب اثر جمال میرصادقی براساس مؤلفه هایی مانند گونه، گفتار دورگه و دوصدایی فعال و منفعل میباشد.

روش مطالعه: این جستار به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: با بررسی رمانِ مذکور، مشخص شد میرصادقی با خلق شخصیتهای داستانیش، تقریباً از تمامی مؤلفه های چندصدایی استفاده کرده است. او با بهره گیری از صداهای متفاوت و متناقض، بستری را فراهم میکند تا شخصیتها در فضایی عادلانه عقایدشان را بروز دهند.

نتیجه گیری: نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در این رمان با استفاده از مؤلفه های چندصدایی بخصوص نقیضه و گفتار دورگه، شاهد برخوردِ قهری بین سنت و تجدد هستیم. نویسنده ازطریق گونه ها و گفتار متضاد، سردرگمی نسلِ بدام‌افتاده در این برهه زمانی را ترسیم میکند. نسلی که از یک سو در آموزه های سنتی خانواده و فرهنگ غالب استحاله شده و از سوی دیگر با دنیای متفاوت و پرزرق‌وبرق و به اصطلاح «مدرنیته» رودررو میشود. حاصل این تصادم به کمال رسیدنِ شخصیت اول رمان است که با گفتمانی کنشگر و مستقل بسمت آینده قدم برمیدارد.

کلمات کلیدی
باختین , چندصدایی , جمال میرصادقی , درازنای شب , سنت , تجدد

• احمدی، بابک. (1370). ساختار تأویل متن. چاپ هجدهم. تهران: نشر مرکز.
• باختین، میخائیل. (1396). تخیل مکالمه ای جستارهایی دربارۀ رمان. ترجمه رؤیا پورآذر. چاپ پنجم. تهران: نشر نی.
• باختین، میخائیل. (1397). پرسشهای بوطیقای داستایفسکی. ترجمۀ سعید صلح‌جو. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
• تودورف، تزوتان. (1396). منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمه داریوش کریمی. چاپ چهارم. تهران: نشر مرکز.
• تئودور آدورنور و دیگران (1396). درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات. ترجمه محمدجعفر پوینده. چاپ دوم. تهران: نشر چشمه.
• رضی، احمد و بتلاب اکبری، محسن. (1389) . «منطق‌الطیر عطار و منطق گفتگویی». متن‌پژوهی ادبی، (46) 14، صص 19-46.
• سپانلو، محمدعلی. (1381). نویسندگان پیشرو ایران. چاپ ششم. تهران: نگاه.
• سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر. (1392). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ پنجم. تهران: طرح نو.
• شایگان فر، حمید. (1390). نقد ادبی. چاپ چهارم. تهران: دستان.
• علّامی، ذوالفقار و عظیمی راد، زهرا (1395). «پیوند مخاطب و متن در آفرینش چندصدایی در رمان جای خالی سلوچ». کاوش نامه، (33) 17، صص 195-223.
• مقدادی، بهرام و بوبانی، فرزاد. (1382). «جویس و منطق مکالمه، رویکردی باختینی به اویس جیمز جویس». پژوهش زبانهای خارجی، شماره 15، صص 19-29.
• مکاریک، ایرنا ریما. (1393). دانشنامۀ نظریه های ادبی. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ پنجم. تهران: آگه.
• میرصادقی، جمال. (1349). درازنای شب. چاپ چهاردهم. تهران: زمان.
• نامور مطلق، بهمن. (1394). درآمدی بر بینامتنیت نظریه ها و کاربردها. چاپ دوم (ویرایش دوم). تهران: سخن.
• نولز، رولند. (1393). شکسپیر و کارناوال پس از باختین. ترجمه رؤیا پورآذر. چاپ دوم. تهران: هرمس.
• Bakhtin, H.M.(1984),Problems of Dostoevsky’s Poetics.Ed. and trans. Caryl Emerson. Theory and History of Literature 8 . (1963) .Minneapolis: University of Minnesota.
• Bakhtin,M.M. (1986) .Speech Generes and Other Late Essays.Translated by Vern W. McGee.Austin: University of Texas press.
• Hawthorn, Jeremy. (1992). A concise Glossary of Literary theory, London: Edward Arnold.
• Holquist،Michael. (2002). Dialoqism; Bakhtin and his word, 2nd edition ,Routledqe.
• Lodge, David. (1990). AfterBakhtin: Essays on Fiction and Criticism, London: Routledge.